Kết quả thu thập được qua các thông tin điều tra về tình hình sở hữu sử dụng nhà ở, nhà thờ tộc của một phần khu vực I đô thị cổ Hội An (do Trung tâm Quản lý bảo tồn Di sản văn hóa Hội An thực hiện), đã đặt ra một số vấn đề đáng quan tâm trong công tác bảo tồn quần thể kiến trúc phố cổ và các giá trị văn hóa phi vật thể.

Thái độ ứng xử kinh doanh là nét văn hóa giao tiếp cần trân quý, giữ gìn. Ảnh: Đ.H

Do là khu di sản sống, người dân đang ở, buôn bán trong từng công trình, di tích nên việc thờ tự thuộc các tôn giáo, lĩnh vực tín ngưỡng vẫn được duy trì, phổ biến ở khu vực phố cổ Hội An. Qua khảo sát cho thấy, có 8 đối tượng thờ tự chính gồm: thờ Phật, thờ Chúa, thờ thánh thần, thờ ngũ tự gia đường, thờ ông bà, thờ thần tài, thần bếp, thần giếng, thờ các vong hồn vô danh. Trong đó, phổ biến nhất là thờ thần tài. Kết quả điều tra từ 604 căn nhà trong khu vực I phố cổ có đến 372 nhà thờ thần tài (chiếm 61,5%). Điều này cũng dễ hiểu bởi các nhà trong khu phố cổ đều có kinh doanh và thờ tự cầu mua may bán đắt, may mắn phát tài. Cùng với đó, vào ngày sóc vọng hàng tháng, việc cúng rằm diễn ra cũng nhiều hơn so với cách đây 20, 30 năm. Đó là một nét đẹp tín ngưỡng thu hút nhiều du khách tìm hiểu, khám phá nhưng tiềm ẩn nguy cơ gây cháy nổ, nếu không dự lường sự cố và chủ động phương án phòng chống trong từng gia đình và cả cộng đồng dân cư.

Bên cạnh đó, có đến 155 ngôi nhà (chiếm 1/4 tổng số nhà được điều tra) được sử dụng để phục vụ cho kinh doanh (kể cả các trường hợp người từ nơi khác đến thuê bán). Điều này cho thấy mật độ sinh hoạt của người dân trong khu phố cổ giảm đi khá nhiều. Kéo theo đó là không gian sinh hoạt thường ngày của người dân hiện sống trong khu phố cổ đang bị thu hẹp hơn vì các hạng mục nhà cầu, sân trời, phòng khách… hiện đã ưu tiên tối đa cho việc trưng bày hàng hóa, kinh doanh. Nhiều người dân tự cảm thấy không còn thoải mái khi tiếp khách trong nhà hoặc thư giãn ở sân trời, hiên nhà… như ngày xưa. Trong tổng số 604 nhà thì chỉ có 149 nhà còn giữ được không gian tiếp khách tại phòng khách (chiếm 24,6%), 245 nhà còn giữ được không gian sinh hoạt ở sân trời (khoảng 40%). Khi không gian sinh hoạt của ngôi nhà bị thu hẹp thì những tập tục tốt đẹp, xưa cũ như sở thích cùng nhau uống trà, hàn huyên trò chuyện, đọc sách, ngắm cảnh… của cư dân bản địa trước đây cũng bị giảm đi rõ nét. KTS.Võ Duy Trung – Trưởng phòng Quản lý di tích khu phố cổ (thuộc Trung tâm Quản lý bảo tồn Di sản văn hóa Hội An) cho biết thêm: “Trong 604 di tích hiện chỉ còn 312 di tích là có gian thờ tổ tiên, số còn lại không còn nữa. Thay vì trước đây, phần lớn các ngôi nhà, di tích trong phố cổ vừa sinh hoạt vừa kinh doanh buôn bán thì có không gian này nhưng hiện nay chỉ còn 312/604 di tích. Cũng như các không gian bếp truyền thống trong nhà cũng không còn nhiều, chỉ còn 462/604”.

Việc cho thuê nguyên căn và mua bán chuyển nhượng một số ngôi nhà có giá trị loại đặc biệt trong khu phố cổ chỉ với mục đích phục vụ kinh doanh đã làm thay đổi đối tượng thờ tự và không gian thờ tự. Ông Trương Hoàng Vinh – cán bộ Trung tâm Quản lý bảo tồn Di sản văn hóa Hội An cho biết: “Như trường hợp nhà số 7 đường Nguyễn Thị Minh Khai, chủ mới đã tháo dỡ các vách ngăn gian thờ, tháo bỏ án thờ, dỡ bỏ các cặp liễn đối có nội dung tôn vinh tín ngưỡng mà thay vào đó các kiểu thức trang trí theo phong cách hiện đại để phục vụ kinh doanh, như các chi tiết trang trí hiện đại, giá đỡ hàng hóa bằng kim loại…”.

Không chỉ làm giảm giá trị văn hóa tâm linh và giá trị kiến trúc của ngôi nhà mà sự chuyển nhượng chủ sở hữu các ngôi nhà với 114 trường hợp đã thống kê cũng đã kéo theo những thay đổi về cung cách ứng xử, nếp sống của cư dân bản địa trong buôn bán, giao tiếp. Ông Nguyễn Dè (ở xã Cẩm Hà, đại diện tộc Nguyễn Viết – Hội An) chia sẻ: “Tôi thấy đối xử của một số người các nơi đến có gì đó không giống truyền thống của người Hội An, có gì đó không phù hợp. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến văn hóa của con người Hội An. Con người Hội An đối xử rất thân ái, người lạ ở đâu đến cũng được chia sẻ niềm nở. Dù họ có mua được hay không được thì mình cũng lịch sự thân ái, không lời ra tiếng vào hay nói nặng nói nhẹ. Về cái văn hóa phi vật thể này, tôi rất quan tâm!”.

Rõ ràng là quần thể kiến trúc và giá trị văn hóa phi vật thể trong khu phố cổ Hội An đã và đang có những biến đổi đáng quan ngại, cần kịp thời có giải pháp hiệu quả để hạn chế những tác động tiêu cực của sự biến đổi này, góp phần bảo tồn và phát huy bền vững giá trị Di sản văn hóa thế giới – đô thị cổ Hội An. Ông Trần Ánh – Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND thành phố cho rằng, cần phải biết trân quý và biến những giá trị di sản thành tài sản. “Trong tương lai, tôi nghĩ làm thế nào đó chúng ta phải quý, quý từng chút đời sống phi vật thể, từng cách ứng xử, giao tiếp rất truyền thống, thuần hậu của người Hội An. Nếu biết trân trọng những giá trị di sản đó và biến thành tài sản thì chúng ta sẽ phát huy và sẽ làm kinh tế tốt hơn nữa” – ông Ánh nói.

(Nguồn: baoquangnam.vn)